Czym jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry, znane również jako egzema atopowa, to przewlekła, zapalna choroba skóry, która charakteryzuje się nawracającymi okresami zaostrzeń i remisji. Jest to jedno z najczęstszych schorzeń dermatologicznych, dotykające zarówno dzieci, jak i dorosłych. Choroba ta jest częścią tzw. marszu atopowego, który może obejmować również astmę oskrzelową i alergiczny nieżyt nosa. Głównym problemem w atopowym zapaleniu skóry jest zaburzona bariera naskórkowa, która prowadzi do nadmiernej utraty wody z organizmu i zwiększonej przepuszczalności skóry dla alergenów oraz substancji drażniących. W efekcie skóra staje się sucha, swędząca i podatna na infekcje.

Przyczyny i czynniki ryzyka atopowego zapalenia skóry

Dokładne przyczyny atopowego zapalenia skóry nie są w pełni poznane, jednak uważa się, że jest to choroba o wieloczynnikowym podłożu. Kluczową rolę odgrywają czynniki genetyczne. Osoby, u których w rodzinie występowały przypadki atopii (egzema, astma, alergiczny nieżyt nosa), są bardziej narażone na rozwój tej choroby. Duże znaczenie mają również czynniki środowiskowe. Do najczęściej wymienianych należą:

• Alergeny wziewne: pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt.
• Alergeny pokarmowe: białka mleka krowiego, jaja, pszenica, soja, orzechy.
• Substancje drażniące: środki chemiczne zawarte w kosmetykach, detergentach, wełna.
• Czynniki klimatyczne: suche powietrze, wysoka lub niska temperatura, pocenie się.
• Stres i emocje: mogą wywoływać lub nasilać objawy choroby.
• Infekcje bakteryjne i wirusowe: mogą prowadzić do zaostrzeń.

Badania wskazują również na rolę dysfunkcji układu odpornościowego, który nadmiernie reaguje na pozornie nieszkodliwe substancje.

Objawy atopowego zapalenia skóry

Charakterystycznym objawem atopowego zapalenia skóry jest intensywne swędzenie, które często nasila się w nocy i może prowadzić do zaburzeń snu. Typowe zmiany skórne obejmują:

• Suchość skóry: skóra jest szorstka, łuszcząca się i odwodniona.
• Rumień: zaczerwienienie skóry w miejscach objętych stanem zapalnym.
• Grudki i pęcherzyki: drobne, wodniste wykwity, które mogą pękać i sączyć się.
• Nadżerki i przeczosy: wynik drapania i uszkodzenia skóry.
• Pogrubienie skóry (lichenizacja): skóra staje się grubsza, bardziej pomarszczona i twarda w wyniku przewlekłego drapania.
• Zmiany lokalizacji w zależności od wieku: u niemowląt zmiany najczęściej występują na twarzy (policzki, czoło), w miejscach zgięć łokciowych i kolanowych. U starszych dzieci i dorosłych dominują zmiany w zgięciach łokciowych i kolanowych, na karku, dłoniach i stopach.

Należy pamiętać, że intensywność i wygląd zmian skórnych mogą być bardzo zróżnicowane u poszczególnych pacjentów.

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry

Diagnoza atopowego zapalenia skóry stawiana jest zazwyczaj na podstawie wywiadu lekarskiego oraz badania fizykalnego. Lekarz pyta o historię choroby, obecność objawów, występowanie alergii w rodzinie, a także o potencjalne czynniki wywołujące lub nasilające objawy. Kryteria diagnostyczne obejmują obecność swędzenia oraz charakterystycznych zmian skórnych, a także co najmniej trzy z poniższych:

• Początek choroby przed 2. rokiem życia.
• Suchość skóry.
• Obecność zmian w charakterystycznych miejscach.
• Nawrotowy przebieg choroby.
• Historia atopii u pacjenta lub w rodzinie.

W niektórych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak testy alergiczne (przykładowo testy skórne punktowe lub badanie poziomu specyficznych przeciwciał IgE we krwi), aby zidentyfikować konkretne alergeny odpowiedzialne za zaostrzenia.

Leczenie i pielęgnacja skóry w atopowym zapaleniu skóry

Celem leczenia atopowego zapalenia skóry jest opanowanie stanu zapalnego, złagodzenie swędzenia oraz przywrócenie prawidłowej funkcji bariery skórnej. Terapia jest zazwyczaj wieloetapowa i obejmuje:

Podstawowa pielęgnacja skóry

Jest to kluczowy element terapii. Należy stosować emolienty, czyli preparaty nawilżające i natłuszczające, które odbudowują barierę lipidową naskórka. Powinny być one stosowane regularnie, minimum dwa razy dziennie, a także po każdym kontakcie skóry z wodą. Ważne jest, aby wybierać produkty hipoalergiczne, bezzapachowe i bez konserwantów. Kąpiele powinny być krótkie, w letniej wodzie, z użyciem delikatnych środków myjących. Po kąpieli skórę należy delikatnie osuszyć ręcznikiem, nie pocierając, a następnie nałożyć emolient.

Farmakoterapia

W okresach zaostrzeń stosuje się leki, które mają na celu zmniejszenie stanu zapalnego i swędzenia. Najczęściej przepisywane są:

• Kortykosteroidy miejscowe: są bardzo skuteczne w łagodzeniu stanu zapalnego, jednak powinny być stosowane pod kontrolą lekarza, ponieważ długotrwałe i nieprawidłowe stosowanie może prowadzić do działań niepożądanych.
• Inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus): są alternatywą dla kortykosteroidów, szczególnie w miejscach wrażliwych (twarz, powieki).
• Leki przeciwhistaminowe: mogą być stosowane doustnie w celu zmniejszenia świądu, szczególnie w nocy.
• Antybiotyki: w przypadku nadkażeń bakteryjnych skóry.

Unikanie czynników drażniących i alergenów

Bardzo ważne jest identyfikowanie i unikanie czynników, które prowokują lub nasilają objawy. Może to wymagać wprowadzenia diety eliminacyjnej (pod nadzorem lekarza lub dietetyka), zmiany stosowanych kosmetyków, unikania kontaktu z alergenami środowiskowymi. Należy również dbać o odpowiednią temperaturę i wilgotność otoczenia, unikać przegrzewania się i pocenia.

Nowoczesne terapie

W cięższych przypadkach atopowego zapalenia skóry stosuje się terapie ogólne, takie jak leki immunosupresyjne (cyklosporyna) czy leki biologiczne (np. dupilumab), które blokują kluczowe mediatory stanu zapalnego. Terapie te znacząco poprawiają jakość życia pacjentów z ciężką postacią choroby.

Podsumowanie

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą, która wymaga cierpliwości i konsekwencji w leczeniu i pielęgnacji. Współpraca z lekarzem dermatologiem, stosowanie się do zaleceń dotyczących pielęgnacji oraz unikanie czynników wywołujących objawy pozwalają na skuteczne kontrolowanie choroby i znaczącą poprawę jakości życia pacjentów.