Bilirubina to organiczny związek chemiczny, żółto-pomarańczowy barwnik, który powstaje w organizmie w wyniku rozpadu hemoglobiny, głównego białka obecnego w czerwonych krwinkach. Jej poziom we krwi jest jednym z kluczowych wskaźników oceniających prawidłowe funkcjonowanie wątroby i dróg żółciowych, a także stan czerwonych krwinek. Zrozumienie roli bilirubiny i jej norm jest fundamentalne dla interpretacji wyników badań laboratoryjnych i wczesnego wykrywania potencjalnych problemów zdrowotnych.

Proces powstawania i metabolizmu bilirubiny

Proces powstawania bilirubiny rozpoczyna się w momencie, gdy stare lub uszkodzone czerwone krwinki docierają do śledziony i wątroby. Tam ulegają rozpadowi, a uwolniona hemoglobina jest dalej przetwarzana. Hem – składnik hemoglobiny – jest przekształcany w bilirubinę pośrednią (niesprzężoną). Ten rodzaj bilirubiny jest nierozpuszczalny w wodzie i silnie wiąże się z albuminą – białkiem transportującym we krwi. Następnie, w wątrobie, bilirubina pośrednia jest wiązana z kwasem glukuronowym, co przekształca ją w bilirubinę bezpośrednią (sprzężoną). Ta forma jest rozpuszczalna w wodzie i łatwiej wydalana z organizmu. Bilirubina bezpośrednia trafia do dróg żółciowych, a następnie do jelita cienkiego, gdzie jest dalej metabolizowana przez bakterie jelitowe do urobilinogenu. Urobilinogen jest częściowo wchłaniany z powrotem do krwiobiegu i wydalany przez nerki, nadając moczowi charakterystyczny żółty kolor. Pozostała część urobilinogenu jest utleniana do sterkobiliny, która nadaje kałowi brązowy kolor.

Normy bilirubiny – co mówią wyniki badań?

Poziom bilirubiny we krwi jest oznaczany w badaniu biochemicznym surowicy krwi. Wyniki podawane są zazwyczaj w miligramach na decylitr (mg/dL) lub mikromolach na litr (µmol/L). Istotne jest rozróżnienie między bilirubiną całkowitą, która jest sumą bilirubiny pośredniej i bezpośredniej, a bilirubiną frakcyjną (pośrednią i bezpośrednią). Prawidłowe wartości bilirubiny całkowitej wynoszą zazwyczaj od 0,2 do 1,2 mg/dL. Bilirubina pośrednia powinna mieścić się w przedziale 0,2-0,8 mg/dL, a bilirubina bezpośrednia poniżej 0,3 mg/dL. Należy pamiętać, że wartości referencyjne mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium wykonującego badanie. Zawyżony poziom bilirubiny całkowitej może wskazywać na różne schorzenia.

Podwyższony poziom bilirubiny – przyczyny i objawy

Wzrost poziomu bilirubiny we krwi, czyli hiperbilirubinemia, może mieć wiele przyczyn, związanych zarówno z nadmiernym rozpadem czerwonych krwinek, jak i z problemami z metabolizmem lub wydalaniem bilirubiny przez wątrobę i drogi żółciowe. Do najczęstszych przyczyn należy żółtaczka, czyli zażółcenie skóry, twardówek oczu i błon śluzowych, które pojawia się, gdy poziom bilirubiny jest znacznie podwyższony.

Przyczyny hemolityczne

Gdy dochodzi do nadmiernego rozpadu czerwonych krwinek (hemolizy), produkcja bilirubiny znacznie przekracza możliwości wątroby do jej przetworzenia. Przykładami schorzeń prowadzących do hemolizy są: niedokrwistość hemolityczna, konflikty serologiczne między matką a płodem (choroba hemolityczna noworodków), niektóre choroby autoimmunologiczne czy zatrucia. W tych przypadkach obserwuje się zazwyczaj wzrost bilirubiny pośredniej.

Przyczyny wątrobowe

Uszkodzenie komórek wątroby (hepatocytów) może zaburzyć proces sprzęgania bilirubiny i jej wydalania. Zapalenie wątroby (wirusowe, alkoholowe, polekowe), marskość wątroby czy nowotwory wątroby mogą prowadzić do wzrostu zarówno bilirubiny pośredniej, jak i bezpośredniej. Objawy mogą obejmować zmęczenie, utratę apetytu, bóle brzucha, a także wspomnianą żółtaczkę.

Przyczyny zaporowe (cholestatyczne)

Blokada w drogach żółciowych, która uniemożliwia odpływ żółci wraz z bilirubina do jelita, skutkuje jej cofaniem się do krwiobiegu. Przyczynami mogą być kamienie żółciowe w pęcherzyku żółciowym lub przewodzie żółciowym wspólnym, nowotwory dróg żółciowych, zapalenie dróg żółciowych lub ucisk na drogi żółciowe przez powiększone węzły chłonne czy guzy. W tych przypadkach dominuje wzrost bilirubiny bezpośredniej. Objawami mogą być świąd skóry, ciemny mocz i jasny stolec.

Bilirubina u noworodków – żółtaczka fizjologiczna

Żółtaczka noworodków jest zjawiskiem bardzo powszechnym. U większości zdrowych niemowląt pojawia się ona w 2-3 dniu życia i ustępuje samoistnie w ciągu pierwszych 7-10 dni. Jest to związane z fizjologicznym, zwiększonym rozpadem czerwonych krwinek po urodzeniu oraz niedojrzałością enzymów wątrobowych odpowiedzialnych za metabolizm bilirubiny. W większości przypadków jest to żółtaczka fizjologiczna i nie wymaga leczenia. Jednak w niektórych sytuacjach, gdy poziom bilirubiny jest bardzo wysoki, może stanowić zagrożenie dla układu nerwowego noworodka (ryzyko rozwoju kernicterus). Wówczas konieczne jest leczenie, najczęściej poprzez fototerapię, która polega na naświetlaniu noworodka specjalnymi lampami.

Jak obniżyć poziom bilirubiny?

Leczenie podwyższonego poziomu bilirubiny zawsze zależy od przyczyny, która wywołała hiperbilirubinemię. Nie ma jednego uniwersalnego sposobu na jej obniżenie. W przypadku żółtaczki fizjologicznej noworodków zazwyczaj wystarczy obserwacja i ewentualna fototerapia. W przypadku przyczyn hemolitycznych, leczenie może obejmować przetoczenia krwi lub leki immunosupresyjne. Gdy problemem jest uszkodzenie wątroby, kluczowe jest leczenie choroby podstawowej, np. terapia przeciwwirusowa w przypadku zapalenia wątroby typu B lub C, czy abstynencja od alkoholu. W przypadku niedrożności dróg żółciowych, konieczne może być leczenie operacyjne lub endoskopowe w celu usunięcia przeszkody, np. kamieni żółciowych. Ważne jest, aby nie próbować samodzielnie obniżać poziomu bilirubiny bez konsultacji z lekarzem, ponieważ może to prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Regularne badania kontrolne i współpraca z lekarzem są kluczowe w diagnostyce i leczeniu zaburzeń związanych z metabolizmem bilirubiny.