Czym jest laktatoza i jakie są jej przyczyny?

Laktatoza, powszechnie znana jako nietolerancja laktozy, to stan charakteryzujący się niezdolnością organizmu do pełnego trawienia laktozy, czyli cukru występującego naturalnie w mleku i produktach mlecznych. Problem ten wynika z niedoboru enzymu zwanego laktazą. Laktaza jest produkowana w komórkach wyściółki jelita cienkiego i odpowiada za rozkład laktozy na prostsze cukry – glukozę i galaktozę, które następnie są wchłaniane do krwiobiegu. Kiedy laktazy jest za mało, laktoza nie zostaje strawiona w jelicie cienkim i trafia do jelita grubego, gdzie jest fermentowana przez bakterie. To właśnie ten proces prowadzi do charakterystycznych objawów nietolerancji.

Przyczyny niedoboru laktazy mogą być różne. Najczęściej spotykanym typem jest laktazowa niedoczynność typu dorosłego (hipolaktazja typu dorosłego), która jest uwarunkowana genetycznie. W populacji europejskiej jest to stosunkowo rzadkie, ale częściej występuje u osób pochodzenia azjatyckiego, afrykańskiego czy latynoskiego. W tym przypadku produkcja laktazy stopniowo spada po okresie niemowlęcym. Innym rodzajem jest wtórny niedobór laktazy, który może pojawić się w wyniku uszkodzenia jelita cienkiego, na przykład po infekcjach żołądkowo-jelitowych, chorobach zapalnych jelit (jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy celiakia), zabiegach chirurgicznych na jelitach, czy długotrwałym stosowaniu niektórych leków. Rzadziej występuje wrodzony niedobór laktazy (alaktazja), który jest chorobą genetyczną dziedziczoną autosomalnie recesywnie i objawia się już u niemowląt karmionych mlekiem matki lub modyfikowanym.

Objawy nietolerancji laktozy

Objawy laktatozy pojawiają się zazwyczaj w ciągu 30 minut do 2 godzin po spożyciu produktów zawierających laktozę. Ich nasilenie zależy od ilości spożytej laktozy oraz indywidualnej tolerancji organizmu. Do najczęściej występujących symptomów należą:

• Wzdęcia i uczucie pełności: Nagromadzenie gazów w jelitach jest jednym z pierwszych odczuwanych objawów.
• Bóle brzucha: Często o charakterze skurczowym, mogą być łagodne lub silne.
• Nudności: Niektórzy doświadczają uczucia mdłości.
• Gazy jelitowe (wiatry): Zwiększona produkcja gazów i ich częste oddawanie.
• Biegunka: Płynne, wodniste stolce, które mogą pojawić się kilka godzin po spożyciu laktozy.

Warto zaznaczyć, że objawy te mogą przypominać inne schorzenia układu pokarmowego, dlatego ważna jest prawidłowa diagnostyka. Niektórzy ludzie z nietolerancją laktozy mogą doświadczać jedynie łagodnych dolegliwości, podczas gdy inni cierpią z powodu bardziej uciążliwych symptomów.

Diagnostyka laktatozy

Aby potwierdzić lub wykluczyć nietolerancję laktozy, lekarz może zlecić kilka badań. Najczęściej stosowaną metodą jest test wodorowy z obciążeniem laktozą. Polega on na spożyciu roztworu zawierającego określoną ilość laktozy, a następnie badaniu stężenia wodoru w wydychanym powietrzu w regularnych odstępach czasu. Wzrost stężenia wodoru świadczy o fermentacji laktozy przez bakterie w jelicie grubym.

Inną metodą jest test tolerancji laktozy z pomiarem glukozy we krwi. Po spożyciu laktozy mierzy się poziom glukozy we krwi. Jeśli poziom glukozy nie wzrośnie znacząco, sugeruje to problemy z trawieniem laktozy.

Możliwe jest również badanie genetyczne, które pozwala określić predyspozycje do rozwoju hipolaktazji typu dorosłego. Jest to jednak badanie pomocnicze, które nie zastępuje testów funkcjonalnych. Lekarz może również zalecić dietę eliminacyjną, polegającą na czasowym wyeliminowaniu produktów mlecznych z jadłospisu i obserwacji ustąpienia objawów, a następnie stopniowym ich wprowadzaniu w celu identyfikacji produktów wywołujących dolegliwości.

Jak radzić sobie z laktatozą w codziennym życiu?

Zarządzanie laktatozą polega przede wszystkim na ograniczeniu lub wyeliminowaniu spożycia produktów zawierających laktozę. Nie oznacza to jednak całkowitej rezygnacji z mleka i jego przetworów, ponieważ wiele osób z nietolerancją może tolerować pewne ilości laktozy. Kluczem jest świadome wybieranie produktów i modyfikowanie diety.

Na rynku dostępne są liczne produkty bezlaktozowe, takie jak mleko, jogurty, sery czy lody, które zostały poddane procesowi od laktozowania, czyli enzymatycznego rozkładu laktozy. Osoby z nietolerancją mogą również znaleźć zamienniki produktów mlecznych na bazie napojów roślinnych, takich jak napój sojowy, migdałowy, ryżowy czy kokosowy.

Warto również pamiętać, że stopień nietolerancji jest indywidualny. Niektórzy mogą bez problemu spożywać niewielkie ilości laktozy zawarte w twardych serach dojrzewających (np. parmezan, cheddar) lub jogurtach z żywymi kulturami bakterii, które częściowo rozkładają laktozę. Pomocne mogą być również preparaty zawierające laktazę, które można przyjmować przed spożyciem produktów mlecznych. Dostępne są w formie tabletek lub kropli.

Laktatoza a zdrowie kości

Jednym z potencjalnych problemów związanych z eliminacją produktów mlecznych z diety jest ryzyko niedoboru wapnia i witaminy d, które są kluczowe dla zdrowia kości. Osoby z nietolerancją laktozy powinny zatem zadbać o uzupełnienie tych składników z innych źródeł. Wapń znajduje się w zielonych warzywach liściastych (np. brokuły, jarmuż), nasionach (sezam, mak), orzechach (migdały), rybach (sardynki, łosoś) oraz w produktach fortyfikowanych (np. niektóre soki czy płatki śniadaniowe). Witamina d jest syntetyzowana w skórze pod wpływem słońca, ale jej źródłem są również tłuste ryby morskie, tran oraz wspomniane produkty fortyfikowane. Regularne spożywanie produktów bezlaktozowych lub ich zamienników, bogatych w wapń i witaminę D, jest kluczowe dla utrzymania mocnych kości i zapobiegania osteoporozie.